خلاصه ای در مورد نیازهای گیاه نخود

شرح گیاه

نخود گیاهی علفی یکساله، کوچک، کرکدار، روز بلند که تقریباً ۲۵ تا ۵۰ سانتی متر ارتفاع دارد. ریشه آن بخوبی منشعب می شود و تا عمق یک الی دو متری خاک نفوذ می کند. 
ساقه آن منشعب استوانه ای و پرزدار است. برگهای آن مرکب، متناوب که حدود ۵ سانتی متر طول داشته دارای ۹ تا ۱۵ جفت برگچه با یک برگچه منفرد در انتهاست. گلهای نخود به صورت منفرد و بر روی دمگل نسبتاً بلندی قرار گرفته است. رنگ گلها سفید یا آبی بنفش است. گلهای نخود دارای کاسه گلی بلند و باریک است که از ۵ کاسبرگ به هم پیوسته تشکیل یافته است. دارای یک تخمدان و ۱۰ پرچم به شکل دیادلفوس است.  پرچم ها همزمان با باز شدن جداره غشای بساک بطور دسته جمعی و قبل از بازشدن گل در بالای کلاله قرار می گیرند و لذا امکان دگرکشنی را کاهش می دهند. با توجه به اینکه جدار غشای بساکها قبل از باز شدن غنچه ها از هم جدا و دانه گرده بر روی کلاله پخش می شود نرعقیم کردن مکانیکی آن مشکل است. میوه آن غلافی است متورم و پرزدار که حاوی ۱ تا ۳ دانه است.  دانه نخود به رنگ سفید، کرمی رنگ، زرد، قرمز قهوه ای و یا سیاه است. سطح دانه در بعضی ارقام صاف و در برخی دیگر چروکیده است. وزن یکصددانه آن بین ۹ تا ۴۰ گرم متغیر بوده و هرچه رنگ بذر روشن تر باشد وزن آن بیشتر است. 

تثبیتِ ازت: 

نخود همچون دیگر حبوبات با زندگی همزیستی با باکتریها قادر به تثبیت ازت اتمسفر است. نژادهایی از ریزوبیوم که در نخود گره سازی میکنند، ( R. Leguminosarum )  بسیار اختصاصی بوده و فقط در گونه های نخود قادر به تولید گره می باشند.  اگر نخود به طور صحیح با باکتری تلقیح شده باشد ریزوبیوم ها حدود ۳۰ درصد ازت مورد نیاز آنرا تامین می کنند و بقیه را هم بایستی از طریق خاک تأمین کرد. معمولاً ۱۰ الی ۱۲ روز پس از کاشت گره ها شکل می گیرند. و ۱۵ تا ۲۰ روز پس از کاشت تثبیت ازت شروع می شود. طول دوره تثبیت ازت تحت تأثیر شرایط محیطی مخصوصاً درجه حرارت و رطوبت خاک است. 

نیازهای اکولوژیکی

نخود گیاهی است مقاوم به خشکی نیاز به اقلیمی خشک و سرد دارد. و دارای دو تیپ زمستانه و تابستانه است. تیپ زمستانی آن دارای دانه های ریز بوده و بیشتر در ممالک شرقی آسیا و ایران کاشته می شود. این دسته از گیاهان کوچک با گلهای صورتی و فوم رویش خوابیده هستند. دانه های آنها به رنگهای مختلف بوده و دارای رنگیزه آنتوسیانین می باشند.  تیپ تابستانه آن دارای دانه های درشت و به رنگ کرم است. این تیپ نخود را در کشورهای غرب آسیا و همچنین ایران می کارند. این دسته از گیاهان فاقد آنتوسیانین بوده و گلهای آنها سفید است. این نوع نخودها به تیپ مدیترانه ای هم مشهور هستند. نخود نه تنها دمای بالا بلکه دمای پائین را نیز به خوبی تحمل می کند. 
جوانه زنی بذرهای آن در دمای ۲ تا ۵ درجه سانتی گراد آغاز می شود. دمای مطلوب برای رشد آن 20 تا ۳۰ درجه سانتی گراد است. این گیاه در طی دوره گل دهی نیاز به دمایی معتدل دارد و هوای داغ و تنش خشکی باعث کاهش محصول می شود. دوره گل دهی آن ممکن است بیش از یک ماه طول بکشد و با توجه به اینکه نخودگیاهی است با رشد نامحدود غلافهای آن به طور همزمان به مرحله بلوغ نمی رسند. هنگامیکه دمای روز ۳۵ درجه سانتی گراد و دمای شب ۱۴ الی ۱۵ درجه سانتی گراد باشد این گیاه بهتر می رسد. رطوبت بالا و هوای ابری اثری نامطلوبی بر روی گل دهی و غلاف دهی آن داشته و مقدار مواد قابل ذخیره در بذر را کاهش می دهد.

نخودگیاهی روز بلند است و عمل متقابل درجه حرارت و طول روز تاریخ گل دادن آن را تحت کنترل دارد. بین مقدار شاخه های فرعی گیاه و عملکرد گیاه رابطه مستقیم وجود دارد. تراکم بوته در واحد سطح تعداد شاخه های فرعی گیاه و غلافهای آن را تحت تاثیر قرار می دهد، با افزایش تراکم و دور شدن از تراکم مطلوب تعداد شاخه های فرعی گیاه در نتیجه غلافهای آنها کاهش می یابد از طرفی دیگر با کاهش تراکم و دور شدن از تراکم مطلوب نیز قادر به جبران کاهش محصول حتی با افزایش تولید بیشتر شاخه های فرعی نمی باشد. با بزرگ شدن غلاف معمولاً تعداد گل و تعداد غلاف در گیاه کاهش پیدا می کند.

غلاف نخود با توجه به داشتن کلروفیل و انجام عمل فتوسنتز در مناطق خشک دارای اهمیت است. ریشه های نخود قوی و انبوه هستند و معمولاً ریشه های واریته های دیررس به مراتب از واریته های زودرس راست تر و انبوه تر هستند.  خاک این گیاه بر روی اکثر خاکها مخصوصاً لومهایی که به اندازه کافی دارای آهک هستند رشد می کند بافتهای سنگین، رسی و مرطوب مناسب این گیاه نیستند . استفاده صحیح از کود می تواند افزایش عملکرد نخود را باعث شود. این گیاه اکثراً برای افزایش محصول نیاز به کودهای فسفره پتاس دار و آهک دارد. آهک را بایستی قبل از کاشت استفاده کرد و بطور کامل آنرا با لایه شخم خاک مخلوط می کنند. بهتر است آنرا همراه با شخم پائیزه با خاک مخلوط کرد. هنگامی که نیاز به منیزیم باشد، سنگ آهک دولومیت، مصرف می شود زیرا دارای کلسیم و منیزیم می باشد.  در موقع کاشت نخود حدود ۲۰ کیلوگرم ازت در هکتار استفاده می شود. واکنش نخود به فسفر متغیر است جایی که آب عامل محدود کننده ای برای رشد گیاه باشد معمولاً گیاه به فسفر واکنش نشان می دهد حتی اگر خاک از نظر فسفر در دسترس گیاه فقیر باشد. نخود هنگامیکه درخاک تنها ppm2 فسفر قابل دسترس وجود داشته، باشد. کمبودی نشان نمی دهد. برای دستیابی به حداکثر عملکرد نخود نیاز به مقدار کافی گوگرد است بدون گوگرد نخود قادر به تثبیت ازت به میزان لازم نخواهد بود.  پس از آزمایش خاک چنانچه مقدار گوگرد آن حدود ppm 10باشد بایستی حدود ۲۰ الی ۳۰ کیلوگرم گوگرد در هکتار مصرف نمود. از مصرف آن به شکل گرانول به علت کند آزاد شدن باید خودداری کرد. عنصر گوگرد باعث کاهش pH خاک می شود. واکنش نخود به روی بسیار کم است و در صورتیکه مقدار آن در خاک کمتر از ppm 6/0 باشد بایستی به مقدار ۵ کیلوگرم روی در هکتار مصرف نمود. در صورت کمبود منگنز نیز حدود ۱۰ کیلوگرم در هکتار استفاده می شود. چنانچه PH خاک کمتر از ۵/۵ باشد و یا نخود برای سومین سال در مزرعه کاشته شود ناچاراً باید مولیبدن مصرف کرد. نخود به شوری خاک بسیار حساس است. جوانه زنی ضعیف در خاکهای شور منجر به عدم یکنواختی در سبز شدن آن می شود. دانه های نخود در خاکهای شور پروتئین کمتری داشته و درصد جوانه زنی کاهش می یابد.