تعریف بذر:
به اصطلاح عامیانه به دانه یک گیاه بذر (seed) یا تخم گفته می‌شود. یک عدد پیاز که برای تولید یک گل لاله کاشته می‌شود نیز یک بذر است. بذر قسمتی از محصول، دانه مانند غلات، حبوبات، غده مانند سیب زمینی، ریشه مانند نعناع، پیچک، ریزوم یا ساقه خزنده زیر زمینی مانند زنبق، استولون یا ساقه خزنده روزمینی مانند توت فرنگی، برگ مانند ساکولنت ها، بگونیا، بنفشه آفریقایی، پیاز مانند سنبل، لاله، پاجوش مانند آلوئه ها و هاورتیا است که، در خاک کاشته می‌شود تا جوانه بزند و پایه گیاه را به وجود آورد. بذر، یک رابطه ی زنده بین والدین و نتاج بوده و عامل اصلی انتشار گیاه از یک محیط به محیط دیگر می‌باشد که سبب تداوم نسل‌ها می‌شود. از نظر بیولوژیکی بذرتخمک رسیده و بارور است که قابلیت رشد و تبدیل به یک گیاه کامل را دارد، اما از نظر کشاورزی و زراعت بذر مفهوم وسیع تری دارد. بذر از نظر زراعت یک میوهی خشک و ناشکوفا است که می‌تواند دارای یک، دو یا چند تخمک باشد.
هزینه ای که یک کشاورز در طول عملیات کاشت، داشت و برداشت اعم از هزینه کارگر، آب، کود و سم باید بپردازد شاید به صد برابر قیمت دانه برسد، از طرفی چناچه به هر کدام از این عوامل یاد شده توجه کمتری شود تولید محصول به همان اندازه کم توجهی پایین می آید اما عدم دقت در تهیه و خرید بذر، شاید به نابودی و یا قابل استفاده نبودن کل محصول تمام شود. اگر بهترین قطعه زمین برای کاشت در نظر گرفته شود و بیشترین مراقبت در داشت و برداشت به عمل آید ولی از بذر، با مشخصات خوب استفاده نشود کار تولید با شکست رو به رو می گردد.
دسترسی به بذر، ارقام اصلاح شده گیاهان زراعی و زینتی دارای کیفیت بالا یکی از الزامات پیشرفت صنعت کشاورزی و در نتیجه صادرات و رشد مناسب می‌باشد. صنعت بذر، با گسترش توان تولید، افزایش راندمان، سرعت تولید ارقام جدید و حفظ خلوص ژنتیکی این ارقام، نقش حیاتی در این صنعت بر عهده دارد. مکانیزه شدن کاشت و برداشت محصول با ماشین های برداشت و مسئله مبارزه با آفات و امراض و کم آبی، بنگاه های تولید بذر، را برآن داشته است تا بذرهای خود را متناسب با خواسته های تکنولوژی جدید بذرهای با مشخصات پا کوتاه، پا بلند، کم محصول پر کیفیت، پر محصول کم کیفیت، مقاوم به امراض و آفات، رنگ ها و مزه های متفاوت تولید کنند و به همین علت بذرهای خوب کمی گران هستند که البته افزایش عملکرد و بالا بودن کیفیت محصول هزینه را جبران می کند.
طبقات مختلف بذر:
هدف اصلی گواهی بذر، حفظ صفات ژنتیکی و خلوص بذر رقم های اصلاح شده محصولهایی است که مشخصات بهتری نسبت به محصولهای مشابه خود دارند. بنابراین الگوی کلی گواهی بذر، از اصلاح یک واریته جدید تا امکان بهره برداری اقتصادی از آن توسط کشاورز بر اساس قوانین CSGA می توان به شرح زیر خلاصه نمود:
۱- بذر اولیه یا اصلاح گر (Breeder Seed ) یا ( Nucleus ) بذر اولیه به بذر و سایر اندامهای رویشی گیاه اطلاق می شود که زیر نظر مستقیم بهنژادگر و با نظارت متخصصین اصلاح نباتات تولید می شود. دارای برچسب سفید رنگ بوده و مقدار آن بسیار ناچیز است و برای تولید بذر پایه مورد استفاده قرار می گیرد. در بعضی از مواقع نگهداری و ذخیره بذر اولیه چندان آسان نمی باشد مانند تهیه بذر هیبرید اولیه. زیرا در صورت احتیاج مجدد به بذر اولیه بایستی لینه های خالصی که در تهیه بذر هیبرید بکار برده می شوند کشت گردیده و بذر هیبرید اولیه تهیه شود.
۲- پایه یا سوپر الیت ( Foundation Seed ) یا (Super Elite ) اولین بذری است که از کشت بذر اولیه تولید می گردد. این بذر، زیر نظر اصلاح کننده یا مؤسسه مربوط ازدیاد می شود و مزرعه ازدیادی به مساحت ۲یا ۳ هکتار است.کشت بذر پایه ممکن است چندین بار تکرار شود بدین معنی که از بذر پایه دوباره تولید گردد. بذر پایه دارای برچسب کارت سفید رنگ است. مقدار آن کم است و برای تولید بذر ثبت شده بکار می رود.
۳- ثبت شده یا مادری (Registered Seed) یا (EGIT) بذری است که از تکثیر بذرپایه بدست می آید. این بذر، با نظارت کارشناسان بذر تولید می شود. بذر ثبت شده ممکن است چندین بار تهیه شود. بدین معنی که از بذر ثبت شده دوباره بذر ثبت شده تهیه گردد. هدف از این مرحله افزایش مقدار بذر قبل از تولیدبذر، گواهی شده می باشد. بذر ثبت شده به عنوان بذر تجاری در نظر گرفته نمی شود. بعضی از مؤسسات تهیه بذر گواهی شده مرحله تهیه بذر ثبت شده را حذف می نمایند. این دانه را برچسب یا کارت ارغوانی رنگ مشخص می کنند.
۴- گواهی شده (Cerified seed) بذرگواهی شده در حقیقت نتایج بذر، پایه و یا بذر ثبت شده است. و آخرین محصول برنامه گواهی آن می باشد و در سطح وسیعی انجام وی گیرد و معمولاً به عهده مؤسسات مربوط و یا کشاورزان خبره محول می شود. بذرگواهی شده بایستی دارای خصوصیاتی باشد که توسط مؤسسات گواهی کننده بذر تعیین شده است. این بذر دارای برچسب یا کارت آبی رنگ است و به بذر آبی معروف می باشد. به مقدار فراوان و برای تولید انبوه محصولات زراعی قابل دسترس می باشد.
