پیش آگاهی سرمازدگی مرکبات
به طور کلی ارقام مرکبات جز گونه های گیاهی حساس به سرما طبقه بندی می شوند و طی چند سال اخیر و هر از چند گاهی ورود جبهه هوای سرد (سرمای سال ۸۶ و ۹۲) از منطقه سردسیر سیبری به مناطق مرکبات خیز شمالی کشور خسارات قابل توجهی را به همراه داشته است. از این رو اجرا و لحاظ دستورالعمل های زیر جهت القای نسبی مقاومت به سرما در ارقام مرکبات ضروری به نظر می رسد:
۱- حتی المقدور استفاده از کودهای ازته به دلیل تحریک رشد رویشی و افزایش حساسیت به سرما در اواخر تابستان و اوایل پاییز متوقف شود.
۲- استفاده از کودهای پتاسیمی به صورت کود آبیاری و یا محلولپاشی برگی در اواخر دوره رشد که منجر به خشبی شدن جست رشدها و افزایش تحمل به سرما می شود. با توجه به اینکه مهمترین نقش پتاسیم و استفاده آن قبل از بروز سرما، افزایش غلظت شیره سلولی می باشد به طوریکه با افزایش غلظت شیره سلولی، دمای نقطه انجماد سلول گیاهی کاهش می یابد.
۳- استفاده از ترکیبات با میزان بالای آمینو اسید آزاد بالا (به ویژه آمینو اسید پرولین) قبل از بروز سرما، به شکل قابل توجهی تحمل درخت را در برابر خسارت ناشی از تنش یخبندان افزایش می دهد. پر واضح است در اکثر موارد خسارت ناشی از یخبندان با از دست دادن آب سلول (Dehydration) ارتباط دارد، پرولین به عنوان یک اسمولیت (Osmolyte) طبیعی با تنظیم کردن پتانسیل اسمزی سلول، نقش کلیدی در جلوگیری از هدر رفت آب درون سلولی در شرایط تنش ایفا می کند (با حفظ فشار تورژسانس سلول و تعادل اسمزی تحت شرایط تنش). از طرفی کاربرد ترکیبات آمین و اسید حاوی پرولین بالا، خسارت ناشی از وجود گونه های اکسیژن واکنشگر (رادیکال های آزاد) را که بر اثر طیفی از تنش های محیطی در گیاهان ایجاد می شود خنثی می کنند.
۴- کنترل باکتری های تشکیل دهنده هسته یخ: به طور طبیعی فعالیت باکتر های یخ ساز یا همان Pseudomonas syringae در دمای مشابه ای که در آن آسیب یخبندان به گونه حساس به سرما ایجاد می شود صورت می گیرد. به عبارتی دیگر هر چه جمعیت باکتری های تشکیل دهنده هسته یخ (INA bacteria) در بافت گیاهی بیشتر باشد، احتمال تشکیل هسته یخ در سلول و آسیب ناشی از خسارت سرما افزایش می یابد (این باکتری ها دمای نقطه انجماد را بالا برده و منجر به این می شوند که به طور مثال سلول گیاهی که در حالت معمول در دمای ۵- درجه دچار آسیب یخبندان می شد، با وجود باکتری های یخ ساز در دمای ۲- درجه دچار آسیب ناشی از تنش یخبندان شود). به طور معمول استفاده از قارچ کش های مسی مدت کوتاهی قبل از بروز سرما و یخبندان به منظور از بین بردن و یا کاهش جمعیت باکتری های یخ ساز و در نهایت کاهش آسیب یخبندان احتمالی ضروری به نظر می رسد.
۵- هرس دیر هنگام: اصولا اگر قبل از بروز سرما و یخبندان عملیات هرس انجام گیرد، فعالیت فیزیولوژیکی سلول ها در ناحیه برش افزایش یافته و حساسیت به سرما بالا می رود. از این رو، حتی المقدور عملیات هرس به بعد از سپری شدن یخبندان موکول شود.
۶- ممنوعیت عملیات خاک ورزی: عملیات خاک ورزی قبل از بروز یخبندان منجر به ایجاد فضا و خلل و فرج های بزرگ و فراوان در خاک می شود. از آنجایی که هوا هادی و هدایت ضعیف گرمایی دارد، خاک های با خلل و فرج ها بزرگتر و بیشتر، پتانسیل ضعیف تری برای هدایت و ذخیره گرما در خود دارند. از این رو توصیه می شود با ممانعت از عملیات خاک ورزی و فشرده بودن خاک زمینه افزایش انتقال و ذخیره گرما در خاک فراهم گردد.
۷- عملیات آبیاری قبل از یخبندان در خاک های خشک: خاک های خشک در مقایسه با خاک های مرطوب دارای خلل و فرج بیشتر (ورود هوای بهتر) می باشند و قابلیت ذخیره و انتقال گرما در آن ها کمتر می باشد. بنابر این در سال های خشک، آبیاری زمین قبل از یخبندان مفید به نظر می رسد. به طوری که با حفظ رطوبت خاک در حد ظرفیت مزرعه، پتانسیل انتقال و ذخیره گرما در عمق ۳۰ سانتی متری خاک با توجه به ظرفیت گرمایی ویژه آب افزایش می یابد. از طرفی، مرطوب کردن خاک های خشک، منجر به تیره تر شدن خاک می شود و این خود منجر به جذب بیشتر انرژی خورشید توسط خاک و گرم شدن آن می شود.
۸- حذف علف های هرز: حذف علف های هرز از کف باغ و پای درختان منجر به جذب بیشتر انرژی نور خورشید توسط خاک می شود که بهبود انتقال و ذخیره گرما در خاک را به دنبال خواهد داشت.
