منشاء، اهمیت و پراکندگی یونجه
یونجه چندساله (Medicago sativa L.) بصورت گونه های کشت شده یا وحشی در طبیعت بچشم می خورد. یونجه به رده fabales، خانواده fabaceae، تیره trifolieae و جنس/گونه medicago تعلق دارد. یونجه به مجموعه Medicago sativa تعلق دارد و دو زیرگونه M. sativa ssp. Sativa و M. sativa ssp. Falcate و زیر گونه M.sativa ssp. Glutinosa با رشد کمتر را شامل می شود. جنس Medicago شامل بیش از ۶۰ گونه می شود که دو سوم آنها گونه هایی یک ساله هستند.
M. sativa ssp. Sativa مهم ترین زیرگونه یونجه است که بطور گسترده ای هم کشت می شود درحالی که زیرگونه M. sativa ssp. Falcate نیز در مناطق محدود (استپ ها، مناطق بیابانی و سرد) رشد می کند.
گزارشات تاریخی استفاده از یونجه به ۱۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در منطقه ای از ترکیه کنونی و ۸۰۰ سال قبل از مسیح در بابل برمی گردد. یونجه از آسیای مرکزی توسط رومی ها به اروپا آورده شد.
مطابق با تئوری vavilov ، منشا یونجه مرکز خاورمیانه می باشد که شامل ایران، قفقاز، آسیای صغیر و اراضی مرتفع ترکمنستان است. بطوری که گونه های بومی در منطقه مدیترانه، آفریقای شمالی، خاورمیانه، مناطق وسیعی از اروپا، صربستان و قسمت های شمالی چین و هند به طور گسترده ای پراکنده می باشند. همانند گونه های کشت شده، گونه های بومی نیز از عرض جغرافیایی ۶۹۰ شمالی تا ۵۵۰ جنوبی و از اراضی پست تا اراضی با ارتفاع ۲۵۰۰ متر از سطح دریا پرورش می یابند.
یونجه در سطحی حدود ۳۳ میلیون هکتار در سراسر جهان رشد می کند. در صربستان سطح زیر کشت یونجه حدودا ۱۷۰۰۰۰ هکتار می باشد و عملکرد آن بطور میانگین ۵/۶ تن علوفه خشک در هکتار می باشد. در منطقه Vojvodina حدود ۶۰۰۰۰ هکتار از اراضی تحت کشت یونجه می باشند.
یونجه (Medicago sativa L.) مهم ترین گیاه علوفه ای است که دارای عملکرد بایومس بالا می باشد، ارزش غذایی عالی داشته و استفاده چندگانه در خوراک دام دارد (علوفه سبز، علوفه خشک، haylage و briquette). بطور موفقیت آمیزی با خاک و شرایط اقلیمی مختلف سازگاری دارد. یونجه دارای عملکرد بالا و ارزش غذایی علوفه سبز و علوفه خشک، و عملکرد پروتئین ۲۰۰۰-۲۵۰۰ کیلوگرم در هکتار در هر واحد سطح می باشد که بیش از هر گیاه علوفه ای یا دانه لگوم می باشد.
این گونه های گیاهی نه تنها در تغذیه دام بلکه در تناوب زراعی نیز حائز اهمیت هستند. در هنگام شخم اراضی یونجه مقادیر زیادی از ماده آلی در خاک باقی می ماند. ماده آلی تجزیه و معدنی می شود که در نهایت منجر به بهبود خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و میکروبیولوژیکی خاک می گردد.
یونجه یک لگوم چندساله است که از طریق تثبیت همزیستی با باکتری ریزوبیوم ملیلوتی سالانه ۱۰۰-۴۰۰ کیلوگرم نیتروژن در هکتار را تثبیت می کند. تثبیت همزیستی نیتروژن بوسیله یونجه باعث کاهش نیاز به مصرف کودهای نیتروژنی در اراضی درهنگام کشت یونجه و همچنین در هنگام کشت سایر محصولات در تناوب زراعی می شود.
اخیرا جوانه های یونجه در تغذیه انسان به عنوان منبع مهمی از مواد معدنی، پروتئین ها و ویتامین ها استفاده می شوند. از نظر قابلیت هضم، جوانه های یونجه به خوبی کاهو می باشند. در پزشکی، یونجه بعلت داشتن ویتامین U در درمان حالت تهوع معده، دردهای ناشی از گازها، زخم ها و کمبود اشتها حائز اهمیت می باشد.
علاوه بر این در صنعت داروسازی نیز یونجه بعنوان منبعی برای آماده سازی های فیتوشیمیایی استفاده می شود، زیرا یونجه حاوی مقادیر زیادی از ویتامین ها، مواد معدنی و فیتواستروژن ها می باشد.
شرایط زیست محیطی رشد
نیازهای خاکی- یونجه به سختی می تواند خاک های رسی سنگین و متراکم را تحمل کند درحالیکه خاک های عمیق، حاصلخیز و سبک مانند چرنوزم ها، خاک های سیاه، کمبی سول ها و آلوویوم ها برای یونجه مناسب می باشند. چنین خاک هایی به ریشه اصلی اجازه رشد عمقی و به ریشه های جانبی اجازه رشد و توسعه را می دهند که منجر به فراهمی آب و مواد غذایی برای گیاه می گردد.
pH خنثی (۶/۶-۷/۵) برای توسعه یونجه مطلوب می باشد. خاک های اسیدی (pH کمتر از۵/۲) با مقادیر کم کلسیم برای کشت یونجه چندان مناسب نمی باشند. یونجه همچنین می تواند در خاک هایی با اسیدیته کم (Low acidic soils) رشد کند به شرطی که قبلا آهک دهی شده، رطوبت کافی داشته باشند و با کودهای معدنی و آلی غنی شده باشند. یونجه نمی تواند در خاک هایی خیلی قلیایی بخوبی رشد کند زیرا یونجه در چنین خاک هایی بطور ضعیفی رشد می کند و به سرعت نازک و پژمرده می شود. اراضی یونجه نباید دارای گودی هایی باشند که آب در آنها تجمع می یابد. گیاه یونجه در هیچ یک از مراحل رشد خود نمی تواند شرایط آب ماندگی را تحمل نماید و بعد از ۳ روز از آب ماندگی گیاه خواهد مرد.
نیازهای دمایی- یونجه گیاهی از اقلیم گرمای متوسط می باشد. دانه ها در دامای ۳-۴ درجه سانتیگراد شروع به جوانه زنی می کنند و بهترین دما برای جوانه زنی و رشد آنها ۲۰-۲۵ درجه سانتیگراد می باشد. یونجه می تواند با ۴-۶ چین در مناطقی با میانگین دمای سالیانه ۱۰-۱۲ درجه سانتیگراد و میانگین دمای تابستانه ۱۸-۲۰ درجه سانتیگراد به خوبی رشد کند. همچنین یونجه می تواند با ۳-۴ چین در مناطقی با میانگین دمای سالیانه پایین تر (۸-۱۰ درجه سانتیگراد) رشد کند.
در مرحله خروج از خاک (emergence) یونجه می تواند محدوده دمایی از ۳- تا ۶- درجه سانتیگراد را تحمل کند. در مراحل بعدی مقاومت آن به سرما بیشتر می شود، بنابراین در سال های مصرف آن یونجه می تواند بخاطر ذخیره مواد غذایی در ریشه و قسمت های زمینی گیاه حتی تا ۲۵- درجه سانتیگراد را نیز تحمل کند.
اگر مواد غذایی و آب کافی در اختیار گیاه یونجه قرار بگیرند، این گیاه می تواند دماهای بالا را نیز تحمل کند. در دوره هایی با دماهای خیلی بالا (تا ۴۰ درجه سانتیگراد) و کمبود رطوبت، رشد یونجه کاهش می یابد، پژمرده گشته و درنهایت خشک می شود.
نیازهای رطوبتی- یونجه برای رشد و توسعه خود و بمنظور تولید زیاد توده سبز و علوفه خشک مقادیر زیادی آب مصرف می کند. رنج نیاز آبی آن بین ۵۴۰ تا ۵۸۰ میلی متر در سال اول زندگی می باشد درحالیکه در سال های بعدی این نیاز به ۶۷۰ تا ۷۳۰ میلی متر می رسد. طی دوره رشد، یونجه بیشترین مقدار آب را در مرحله رشد ساقه و تشکیل توده برگ مصرف می کند. یونجه به ۱۴۰-۱۷۰ میلی متر آب در هر بار چین نیاز دارد، به استثنای چین پنجم که در آن ۸۵-۱۱۵ میلی متر آب مصرف می کند. میانگین مصرف روزانه آب یونجه ۵-۶ میلی متر می باشد.
یونجه برای تولید ۱ کیلوگرم علوفه حدود ۴۳۰ لیتر آب مصرف می کند. در دوره های خشکی، یونجه با کمک ریشه قوی خود که می تواند به اعماق خاک نفوذ کند (در برخی موارد تا عمق بیش از ۷ متر) رطوبت را از اعماق خاک جذب کرده و رشد می نماید. یونجه جوان به علت ریشه توسعه نیافته خود مقاومت کمتری به خشکی دارد.
اگرچه یونجه خشکی را تحمل می کند، اما به آبیاری پاسخ بسیار مثبتی نشان می دهد، و در صربستان بعد از هر بار چین آبیاری می گردد. آب نباید بیش از ۲۴ ساعت بر روی زمین باقی بماند زیرا یونجه نمی تواند رطوبت اضافی یا آب ماندگی را تحمل کند.
نیازهای نوری- یونجه یگ گیاه روز بلند با نیاز بالا به نور است. در روزهای طولانی، فاصله بین میان گره ها افزایش می یابد، بنابراین طول روز (نور خورشید) بر شروع گلدهی موثر است، که آن نیز بر تعیین زمان برداشت، عملکرد و کیفیت یونجه موثر خواهد بود. یونجه به ۱۲-۱۶ ساعت نور خورشید نیاز دارد درحالیکه این نیاز برای تولید دانه به بیش از ۱۴ ساعت می رسد.
نیاز به مواد معدنی- یونجه یک لگوم چندساله است که دارای توده رویشی انبوه و عملکرد بالای توده خشک می باشد. بنابراین، یونجه نیازهای بالایی به عناصر غذایی بویژه ماکروالمنت ها: N, P, K, Mg, S, Ca, C, O, H دارد.
نیتروژن (N) برای فتوسنتز و فرایند تنفس مورد نیاز است زیرا در مرکز کلروفیل قرار گرفته است. رنج مقدار نیتروژن در توده خشک یونجه حدود ۱/۵ تا ۵ درصد است. مقدار آن در برگ های یونجه معمولا بیش از ۵% و در ساقه حدود ۱/۸% می باشد. یونجه نیتروژن را به فرم آمونیوم، نیترات و نیتریت از خاک و از تثبیت همزیستی نیتروژن به کمک باکتری ریزوبیوم ملیلوتی (که به صورت گره هایی روی ریشه گیاه یافت می شوند) از هوا جذب می کند. گیاه یونجه می تواند بسته به شرایط اگرواکولوژیکی تا ۴۰۰ کیلوگرم نیتروژن در هکتار را سالانه جذب نماید.
کمبود نیتروژن باعث زرد شدن برگ ها، نازک و طویل شدن ریشه و گیاه توسعه نیافته می شود. نیتروژن زیاد هم باعث بوجود آمدن برگ های به رنگ سبز تیره، طویل تر، گسترده تر و آبدارتر می شود که در نهایت منجر به ورس و خوابیدگی گیاه می شود.
فسفر نقش مهمی در تغذیه یونجه دارد. مقدار فسفر در ماده خشک یونجه ۰/۲ تا ۰/۴ درصد می باشد. بیشتر آن به شکل نوکلئوتید و در قسمت های رویشی گیاه و ارگان های مولد قرار دارد. یونجه در مراحل اولیه رشد، بویژه طی ۲۰-۲۵ روز بعد از جوانه زنی تا ظهور مرحله ۶-۷ برگی نیاز بالایی به فسفر دارد. فسفر در گیاه متحرک است و می تواند از بافت های قدیمی تر به بافت های جوان تر حرکت کند.
از آنجاییکه فسفر توسعه سیستم ریشه را افزایش، پنجه زنی و برگ دهی را تشدید، ارزش غذایی و قابلیت هضم علوفه را بهبود، و مقدار پروتئین در علوفه را افزایش میدهد حائز اهمیت می باشد.
کمبود عناصر منجر به کاهش رشد گیاه، توسعه ریشه ضعیف، برگ هایی به رنگ سبز تیره تا قهوه ای می شود که در نهایت منجر به کاهش مقاومت گیاه به فاکتورهای خارجی و بیماریها می گردد.
پتاسیم در مقادیر حدود ۵% در ماده خشک یونجه وجود دارد که غالب آن در ساقه ها و برگ ها و مقدار کمتری در ریشه تجمع می یابد. یونجه نیازهای بالایی به پتاسیم طی کل دوره رشد تا شروع گلدهی، زمانیکه پتاسیم به آرامی به قسمت های مرکزی برگ، و برگچه و ساقه حرکت می کند، دارد.
پتاسیم مقاومت گیاه به دمای پایین، خشکی و بیماریها را افزایش می دهد. کمبود پتاسیم منجر به زرد شدن برگ، خشکی و ریزش می شود.
یونجه برای داشتن عملکردی حدود ۱۲ تن در هکتار، مقادیر ۵۶۰kgN/ha ، ۵۶۰kg P2O5 /ha، ۵۶۰kg K2O /ha، ۳۸۰kgCaO/ha، ۶۷kgMg/ha و ۵۶kgS/ha را جذب می نماید.
کشت یونجه به منظور تولید علوفه
رشد و توسعه یونجه
یونجه یک گیاه علوفه ای چندساله است. سیکل رویشی آن چندین بار در سال و طی چندین سال تکرار می شود. در اولین سال زندگی، یونجه یک سیستم ریشه ای قوی، شاخه های جانبی و طوقه روی گردن ریشه را تشکیل می دهد، بنابراین سیکل رویشی در سال استقرار گیاه طولانی ترین است (۱۲۰ تا ۱۳۰ روز).
در سال استقرار گیاه، بعد از کاشت بذر، یونجه مراحل مختلف تکامل را طی می کند: شروع دوره رشد رویشی (جوانه زنی، خروجاز خاک)، مرحله روزت (۷-۸ برگی)، طویل شدن میان گره ها، ظاهر شدن جوانه های گل، شروع گلدهی، گلدهی کامل و رسیدن pod.
مرحله خروج از خاک با ظهور کوتیلدون ها (برگهای جوانه) در سطح خاک شروع می شود. یونجه دو لپه ضخیم و بزرگ بیضی شکل و سبز زیتونی رنگ دارد. اولین برگ برروی اولین گره (Knot)، از محور لپه، توسعه می یابد و غالبا شکل گردی دارد.
اولین برگ واقعی (برگ سه برگچه ای) حدودا دو هفته بعد از خروج از خاک ظاهر می شود. این یک برگ پیچیده است که شامل سه برگچه تخم مرغی شکل می شود. گره ها در این مرحله بر روی ریشه شروع به ظاهر شدن می کنند و آنها حاوی ریزوبیوم ملیلوتی (واریته medivaginis) باکتری همزیستی می باشند که توانایی تثبیت نیتروژن اولیه هوا را دارد.
بعد از اولین برگ سه برگچه ای، برگ های واقعی بر روی ساقه اصلی تشکیل می شوند و میان گره ها همزمان طویل می شوند.
اولین جوانه ها بر روی طوقه ریشه (گردن ریشه) حدود ۴۵ روز بعد از خروج گیاه قابل مشاهده می باشند. این مرحله تشکیل جوانه می باشد.
طوقه بخشی است که بین ریشه و بخش بالای زمینی محصول قرار گرفته است و از آن قسمت بعد از چین ساقه ها شروع به خارج شدن می کنند. با توسعه یافتن یونجه، طوقه ریشه قوی تر شده و توده روی زمین دائما احیا می شود. تعداد ساقه ها بستگی به سن گیاه دارند. در اولین سال زندگی گیاه، یونجه جوان ۲-۳ ساقه را تشکیل می دهد و می تواند بیش از ۳۰ ساقه در سال های آتی داشته باشد. گردن ریشه در خاک فوقانی و در عمق ۲-۴ سانتی متری قرار دارد که از جوانه های جوان طوقه در برابر یخ زدگی، لگدشدن حین چرای دام، و تخریب توسط ماشین های برداشت حفاظت می کند.
چندین مرحله تکاملی وجود دارند که در بهار هر سال استفاده از گیاه یونجه شروع می شوند: رشد شدید گیاه، تشکیل pod، گلدهی، گرده افشانی، باروری و pod ripening.
تناوب زراعی
یونجه یک گیاه چند ساله است که برای ۳-۵ سال برداشت می شود و برای در نظر گرفتن تناوب زراعی حائز اهمیت است. سیستم تک کشتی برای یونجه خوب نیست و فقط باید در همان مزرعه بعد از ۳-۴ سال کاشته بشود. دوره باید ترجیحا طولانی تر از آن باشد تا مسائلی از قبیل تضعیف خاک، بیماریها و آفات را محدود کند.
گیاهان مناسب قبل از کشت یونجه عبارتند از ذرت، سیب زمینی، آفتابگردان، brassicas، لگوم های یکساله و دانه ریزها. توجه داشتن به علف کش هایی که برای گیاهان قبلی استفاده شده اند مهم می باشد زیرا علف کش ها بر پایه تریازین می باشند و بطور نامطلوبی رشد یونجه و توسعه آن را تحت تاثیر قرار می دهند. یونجه بعلت داشتن بیماریها و آفات مشابه نباید بعد از سایر لگوم های چندساله کشت بشود.
یونجه یک گیاه خوب بعنوان کشت قبلی برای اکثر محصولات زراعی محسوب می شود، بویژه برای گیاهان ردیفی که مقادیر زیادی ماده آلی و نیتروژن باقیمانده در خاک بعد از شخم یونجه را مصرف می کنند. یونجه گیاه نامناسبی جهت کشت قبل از ذرت در مناطق خشک و در سال های خشکی می باشد زیرا یونجه خاک را خشک می کند و مقادیر کمی آب را در خاک به جا می گذارد.
خاکورزی خاک
عمق خاکورزی خاک به شرایط اقلیمی و نوع خاک بستگی دارد. خاکورزی اولیه عمیق لایه سست قابل کشتی را فراهم می آورد که تجمع آب، توسعه ریشه مناسب، فعالیت های شدید فلور میکروبی و فعالیت بکتری های گره را بهبود می بخشد. خاکورزی اولیه باید در صورت امکان به سرعت بعد از حذف محصول قبلی انجام بشود. آماده سازی بستر بذرشامل تسطیح می شود. متراکم بودن خاک سطحی تا عمق ۵ سانتی متر هم از اهمیت زیادی برخوردار است تا از ریزش بذور به اعماق بیشتر خاک جلوگیری کند. خاکی که خیلی خوب آماده سازی شده کشت آسان تر و بهتر یونجه را فراهم می کند.
اگر یونجه در تابستان کشت بشود، گیاهان قبلی دانه ریزها خواهند بود. در این مورد، خاک سطحی را در عمق ۱۰-۱۲ سانتی متر دیسک بزنید و سپس آن را تا عمق ۳۰-۴۰ سانتی متر شخم بزنید. خاک را هر چه زودتر در صورت امکان شخم بزنید (at least 15 prior to plough). شیارها را بعد از شخم ببندید و در زمان مناسب بستر بذر را آماده کنید.
برای کشت بهاره و به منظور خرد کردن بقایای کشت قبلی زمین را با چنگک زیر و رو کنید و سپس در عمق ۳۰-۴۰ سانتی متر آن را شخم بزنید. توصیه می شود تا شیارها را بعد از خاکورزی اولیه پاییزی ببندید و خاک را تسطیح نمائید. بستر گیاه را بوسیله تهویه بستر بذر در عمق ۷-۱۰ سانتی متر آماده کنید. اگر رطوبت خاک اجازه می دهد، بوسیله غلطکی سبک و نرم خاک سطحی را متراکم نمائید.
کوددهی
کوددهی مناسب یونجه سه هدف را فراهم می سازد: مقدار کافی از عناصر غذایی را به منظور رسیدن به ماکزیمم عملکرد (۱۵-۲۰ تن در هکتار علوفه) فراهم می سازد، شرایط مطلوب برای فعالیت خوب باکتریهای گره را فراهم می سازد و شرایط مناسب جهت استفاده طولانی مدت از یونجه را بوجود می آورد.
آنالیز شیمیایی خاک گام اول برای انجام کوددهی موفق می باشد که حاصلخیزی خاک را آشکار نموده و نوع کودها و مقادیر مورد نیاز آنها را مشخص می سازد. آنالیز گیاه نیز اهمیت زیادی در رشد یونجه به ویژه در تعیین مقدار میکروالمنت های آن دارد.
در همزیستی با باکتری ها، یونجه برای رشد و توسعه خود N را از اتمسفر تثبیت می نماید، اما استفاده مقدار کمی از کود نیتروژنه (۳۰-۵۰ کیلوگرم نیتروزن در هکتار) در زمان استقرار گیاه و قبل از توسعه باکتریهای همزیست ضروری می باشد. این مقدار نیتروژن برای تشدید رشد نشاء یونجه تا زمان شروع تثبیت ازت مورد نیاز است. مقادیر بیشتر نیتروژن در زمان استقرار گیاه فعالیت باکتری ها را محدود کرده و می تواند رشد گیاهان جوان را کاهش بدهد. بنابراین استفاده از کودهای نیتروژنی در زمانیکه یونجه کاملا مستقر شده است توصیه نمی شود.
یونجه نیاز زیادی به عناصر غذایی فسفر و پتاسیم دارد. حرکت فسفر در خاک محدود است و لازم است تا در زمان استقرار گیاه و بمنظور مصرف در کل دوره به منطقه سیستم ریشه اضافه بشود.
پتاسیم هرساله به منظور جلوگیری از نتایج منفی مصرف و تجمع زیادی آن در علوفه یونجه (<3%)، که می تواند مسائل سلامتی برای دام های مصرف کننده این علوفه ها فراهم آورد، مخلوط می شود.
در خاک هایی با حاصلخیزی متوسط توصیه می شود تا در زمان اسقرار یونجه ۱۰۰-۱۵۰ kg P2O5 /ha و kgK2O/ha 60-100 را با خاک مخلوط کنید. مقدار دو سوم فسفر و پتاسیم مورد نیاز باید در زمان خاکورزی اولیه استفاده شوند و باقی نیز باید به همراه مقدار نیتروژن مورد نیاز تعیین شده قبل از کشت باید استفاده شوند. کودها سپس باید در عمق مناسب پخش شوند. کود حیوانی به دلیل امکان آلوده ساختن خاک به بذر کتان صحرایی (علف های هرز) نباید مستقیما برای یونجه استفاده بشود. به جای اینکار، کود را به گیاه کشت شده قبلی اضافه نمائید.
درصورت کشت یونجه در خاک های اسیدی، کوددهی (۳۰ تن در هکتار) را همراه با آهک دهی (CaO/ha 2/5) انجام دهید. کلسیم pH خاک را خنثی میکند، توسعه ریشه یونجه را تشدید می کند و برای تشکیل باکتری های گره ضروری است.
کاشت بذر
دوره کشت بذر: زمین زراعی یونجه می تواند در بهار یا زمستان-پاییز آماده بشود. برای کشت بهاره، اواخر مارچ و اوایل آوریل توصیه می شود که به طور دقیق بهترین زمان ۱ تا ۱۰ آوریل است. کشت زودهنگام می تواند به علت یخبندان دیرتر آسیب ببیند. اگر کشت دیر بشود (بعد از ۱۵ آوریل)، گیاهان جوان ممکن است به علت خشکی زودرس از بین بروند زیرا ۵ سانتی متر خاک فوقانی زهکشی شده است و توسعه ریشه گیاهان نیز برای رسیدن به رطوبت لایه های عمیق تر خاک کافی نمی باشد.
کشت یونجه در دوره تابستان-پاییز از ۱۵ آگوست تا ۵ سپتامبر توصیه می شود. درصورتیکه بارش کافی وجود داشته باشد و یا آبیاری انجام بشود این تاریخ کشت بیشتر توصیه می شود.
روش های کشت: یونجه معمولا با بذرکار ردیف باریک یا بر روی سطوح کوچکتر کشت می شود. اولویت با کاشت بوسیله بذرکار های دانه ریزها می باشد (fine grain cultures or small grain seeders). فواصل بین ردیف ها معمولا ۵/۱۲ سانتی متر می باشد اما می تواند ۲۵ سانتی متر نیز در نظر گرفته شود.
عمق کشت بذر: بذر یونجه کوچک می باشد، جوانه لطیف و حساس می باشد. اگر بذر در عمق کم کاشته شود خاک اطراف آن می تواند قبل از خروج گیاه خشک بشود. در مورد کشت عمیق نیز بذر انرژی کافی برای خروج را ندارد. به همین خاطر است که خاکی که مسطح است و بخوبی آماده شده برای کشت یونجه بسایر حائز اهمیت است. بذر یونجه بسته به نوع خاک در عمق ۰/۵-۳ سانتیمتر کشت می شود. یونجه باید در خاک های نیمه سنگین در عمق ۱-۲ سانتیمتری، در خاک سنگین در عمق ۰/۵-۱ سانتیمتری و در خاک های سبک در عمق ۲-۳ سانتیمتری کشت بشود. اگر بذرها در عمق یکسانی کشت شوند جوانه زنی، توسعه و رسیدن آنها یکسان خواهد بود که در نهایت کنترل آفات و مصرف (زمان چین) اراضی یونجه را تسهیل می نماید.
مقدار مورد نیاز بذر برای کاشت: اگر خاکی خوب آماده بشود و بذرکار ها مقادیر مورد نظر بذر را بطور مناسبی پخش کنند، مقدار ۱۵-۱۸ کیلوگرم در هکتار بذر برای کشت توصیه می شود. مقدار ۲۵-۳۵ کیلوگرم در هکتار برای کشت بوسیله بذرکارها و مقدار ۴۰ کیلوگرم در هکتار برای کاشت دستی توصیه می شود. در صربستان هنوز یونجه با مقدار ۲۰ کیلوگرم بذر در هکتار و بیشتر کاشته می شود. مقادیر بذر برای کشت در واحد سطح به علت بهبود ماشین های لازم برای آماده سازی خاک و کشت کاهش یافته اند. بیشترین عملکرد بذر و استقرار موفق یونجه با کشت ۱۰ کیلوگرم در هکتار بذر بدست می آید.
مشکلات رایج در کاشت یونجه: رایج ترین مشکل در کشت یونجه، کاشت خیلی عمیق بذر است که می تواند بخاطر آماده سازی ضعیف زمین رخ بدهد. برای آماده سازی کیفی خاک، خاکورزی اولیه باید عمیق و به دقت باشد و باید زمان کافی برای متراکم شدن خاک وجود داشته باشد.
آماده سازی بستر بذر باید به منظور تبدیل ساختمان خاک به ساختمانی ترد انجام بشود. اگر خاک به طور طبیعی متراکم نیست، باید قبل از کشت غلطک از روی آن عبور کند تا خاک سطحی تا عمق ۵ سانتیمتر کمی متراکم بشود و مانع ریزش بذور به اعماق خاک بشود. تراکم خاک را می توان با راه رفتن بر روی اراضی تخمین زد بطوری که جای پا باید بطور کامل روی زمین قابل مشاهده باشد. به هر حال، رد پاهای عمیق تر در خاک نشاندهنده این است که خاک بطور کافی متراکم نشده است و اگر ردپاها قابل مشاهده نباشد نشاندهنده این است که خاک به اندازه کافی ترد نشده است.
اشتباه در عمق کاشت می تواند بخاطر تنظیم نامناسب عمق بذرکار هم اتفاق بیفتد. عمق دستگاه های کاشت بذر را باید روی ۲ سانتی متر تنظیم نمود.
درصورت امکان از کشات یونجه در خاک های که متاثر از گونه های علف هرز (creeping thistle) می باشند ممانعت کنید و بااستفاده از تناوب کشت و یا علف کش ها مسائل مرتبط با علف های هرز را برطرف نمائید.
کاشت/زراعت یونجه
شکستن پوسته: وقوع رگبارها بعد از کشت بذر، منجر به تشکیل پوسته بر روی خاک های سنگین با ساختمان ضعیف می شود. بنابراین اولین اقدام شکستن پوسته با استفاده از یک چنگک ستاره ای شکل است. اگر بذر قبلا جوانه زده است، شکستن پوسته توصیه نمی شود زیرا نشاء ممکن است بطور جدی آسیب ببیند.
تسطیح/غلطک/(rolling): استفاده از غلطک سریعا بعد از کشت بذر و به منظور تسطیح بیشتر سطح خاک و متراکم سازی خاک اطراف بذر و تماس بهتر بین بذور و خاک مرطوب که منجر به تسهیل جوانه زنی سریع تر و یکنواخت تر میگردد، ضروری می باشد. غلطک کاری در خاک های سنگین و خاک هایی با ساختمان ضعیف تر به علت امکان تشکیل پوسته توصیه نمی شود.
خراش دادن خاک (Harrowing) : خراش دادن خاک در اوایل بهار و بعد از اولین (علوفه) چین در گیاه یونجه قدیمی توصیه می شود. اینکار خاک سطحی را سست می کند و بقایای گیاه را خارج می سازد و به کنترل علف های هرز، لاروها، حشرات مضر و لانه های آنها کمک می کند.
کنترل علف های هرز: یونجه جوان بطور ویژه ای به علف های هرز حساس است و درصورت وجود آلودگی علف های هرز به کندی رشد می کند. به علاوه، گیاه باریک می شود که منجر به استقرار ضعیف یونجه گشته و در موارد شدیدتر منجر به ازدست رفتن گیاه می گردد. درمیان مهم ترین علف های هرز پهن برگ در سال استقرار یونجه می توان red root amaranth (Amaranthus retroflexus L.) ، Lambs quarters (Chenopodium album L.) ، charlock mustard (Sinapis arvensis L.), creeping thistle (Cirsium arvense (L.) Scop.), dock (Rumex spp.), common ragweed (ambrosia artemisiifolia L.) در حالیکه شایع ترین علف ها/grasses عبارتند از Johnson grass(Sorghum halepense (L.) Pers.), dog’s tooth grass (Cynodon dactylonPers.), cough grass (agropyron repens Beauv.), foxtail (Setaria spp.), cockspur (Echinochloa crus-galli L.).
تناوب کشت، انواع عملیات های خاکورزی خاک، کنترل علف هرز در گیاهان کشت شده قبلی و در کنار جاده ها و کانال ها نقش مهمی در کنترل علف هرز یونجه ایفا می کنند.
به علاوه، به کاربردن ترکیبات شیمیایی در زمان استقرار گیاه یونجه ضروری می باشند. انتخاب علف کش ها و زمان استفاده آنها بستگی به فلور علف های هرز موجود، و فاز فنولوژیکی گیاه و علف هرز دارد. مواد شیمیایی بر پایه بنتازون، ایمازتاپیر، ایمازاموکس، و ۲٫۴DB و ترکیبات آنها یعنی بنتازون+ایمازتاپیر، بنتازون+ایمازاموکس، ایمازتاپیر+۲٫۴DB می توانند برای کنترل علف هرزهای پهن برگ بعد از خروج گیاه از خاک و در سال اول استفاده شوند.
فلور علف های هرز با افزایش سن مزرعه یونجه تغییر می کنند. علف هرز های shepherds-purse (Capsella bursa – pastoris L.)، Plantains (Plantago spp.)، dandelion(Taraxacum officinale Web.)، chickweed (Stellaria media (L.) Vill.) و علف های هرز پهن برگ چندساله و نازک برگ بیشترین علف هرزهای مربوط به یونجه چندساله می باشند.
استفاده از علف کش ها در مزارع یونجه باید در مرحله سکون رشد رویشی که اوخر پاییز، طی زمستان و یا اوایل بهار می باشد انجام گیرد. استفاده از علف کش ها در مرحله سکون رشد رویشی برای کشت ترکیبی (علوفه، دانه/غلات) بطور ویژه ای توصیه می شود. ، زیرا زمان کافی برای تجزیه علف کش ها وجود داشته (دوره انتظار ضروری)، و علف های هرز در مرحله جوانه زنی و خروج از خاک گیاه تجزیه و تخریب می شوند. در یونجه دو ساله یا مسن تر، استفاده از متریبوزین و تیفنسولفورون-متیل می تواند قبل از شروع رشد انجام بشود. آماده سازی بر پایه کلیتودیم برای کنترل علف/grass در یونجه دارای مجوزهای بازار و کاربردی می باشد. جهت جلوگیری از آنتگونیسم و کارایی کمتر در کنترل علف/grass ، این آماده سازی نباید با آماده سازی های بر پایه بنتازون، ایمازاموکس و ایمازتاپیر ترکیب بشود.
کنترل کتان صحرایی/dodder: کتان صحرایی/doder (Cuscuta sp.) یک گیاه گلدار انگل است که که انشعابات متعددی را بر روی گیاه آلوده بوجود می آورد.
کنترل کتان صحرایی/dodder در یونجه از طریق کشت بذر غیرآلوده در خاک غیرآلوده امکان پذیر می باشد. به هر حال، زمانیکه گیاهان یونجه به ارتفاع ۱۵-۲۰ سانتی متر می رسند، مزرعه باید به دقت بررسی بشود زیرا این همان زمانی است که کتان صحرایی/dodder می تواند آشکار شود.
طی بررسی، باید به مناطق مرزی مزرعه توجه خاصی داشت زیرا کتان صحرایی/dodder می تواند از جاده ها یا از مزارع همجوار بوسیله حیوانات یا ماشین ها (حین خاکورزی) وارد زمین بشود. اگر نقاطی با تجمع کتان صحرایی مشاهده شود باید خیلی سریع حذف گردد. اگر این اقدام قبل از گلدهی آن انجام شود، احتمالا مشکل بطور دائمی حل می شود اما اگر بذرهای کتان صحرایی/dodder بالغ شوند، مشکلات طی چند سال استفاده از یونجه چندین برابر خواهند شد. کاربرد ایمازتاپیر در مقدار ۲ لیتر در هکتار در زمان ظهور کتان صحرایی/dodder در یونجه جوان می تواند بطور قابل توجهی این گیاه گلدار انگلی را کنترل کند.
آفات و بیماریهای یونجه: یونجه جوان به ندرت توسط حشرات مورد حمله قرار می گیرد مگر اینکه در نزدیکی اراضی یونجه مسن تر کشت شده باشد. طی استقرار یونجه در شرایط بهاری خشک، weevil ها (Otiorrynchus ligustici, Bothynoderes punctiventris, Tanimecus dilaticollis) می توانند خسارات جدی را وارد کنند. کنترل شامل حفر کانال های تله اطراف اراضی یونجه جوان می شود. به علاوه کانال های تله می توانند اطراف اراضی قدیم تر یا شخم زده حفر بشوند. این کانال ها باید ۳۰-۴۰ سانتی متر عمق و دیواره های جانبی صاف و ملایم داشته باشند. بعد از اینکه اولین حشره در کانال های تله به دام افتاد، باید پودرهای حشره کش که اثر تماسی دارند بر روی آنها پاشیده بشود. فضای عایق زیاد بین اراضی یونجه قدیمی و جوان یونجه میتواند منجر به کاهش حمله آفات بشود.
آفات را می توان در مزارعی که به تازگی مستقر شده اند (جوان هستند) بوسیله استفاده از ترکیبات با پایه فنتیون و فنیتروتیون یا پیروتیروئید در کل سطح منطقه کنترل نمود.
مخرب ترین آفت برای یونجه در اولین چین آن سوسک یونجه/Lucerne beetle (Phytodecta fornicate Briig.) می باشد که به برگ های جوان آسیب می زند و بنابراین اگر آسیب زیاد و جدی باشد ساقه ها بدون برگ خواهند شد.
زمانیکه چین دیر بشود، گیاه می تواند در مرحله اولین چین تشکیل جوانه به منظور کنترل imago تیمار/درمان بشود. در موارد حمله ضعیف تر یا چین زودتر، گیاه بعد از اولین چین و زمانیکه لارو سوسک یونجه مدیریت می شوند تیمار می شود. ترکیبات بر پایه مالاتیون،دیمیتوآت، دلتامترین و سایر پیرتیروئیدها برای تیمار استفاده می شوند.
Common vole و همستر مهم ترین جوندگان هستند. آنها بوسیله طعمه های زینک فسفید یا ترکیبات بر پایه هیدروژن فسفروس مدیریت می شوند. بیماریهای یونجه به ندرت در سال اول رخ می دهند و کنترل با استفاده از ترکیبات شیمیایی توصیه نمی گردد.
چین بعنوان معیاری از کشت/زراعت: چین زودهنگام/ اولیه بمنظور کنترل علف هرز انجام می شود. در این مورد، اراضی یونجه در مرحله تشکیل جوانه های گونه های علف هرز، بدون در نظر گرفتن مرحله رشد یونجه چین می خورند. ارتفاع چین باید ۸-۱۰ سانتیمتر باشد، بگونه ای که یونجه بتواند سریع تر احیا بشود، با رشد سریع تر یونجه نسبت به اغلب علف های هرز، علف های هرز کاهش می یابند. این اقدام گیاهان جوان را ضعیف می کند که منجر به استقرار ضعیف تر اراضی می شود، به عنوان مثال استفاده از علف کش ها بمنظور کنترل علف های هرز بهتر می باشد.
چین یونجه:
سه روش زیر برای تعیین بهترین تاریخ چین یونجه استفاده می شوند:
- فاز تکامل فنولوژیکی گیاه
- ظهور و تکامل جوانه ها بر روی ریشه و طوقه
- تاریخ یا فواصل زمانی ثابت
- فاز تکاملی فنولوژیکی گیاه
فاز تکاملی گیاه در زمان چین بطور قابل توجهی بر طول عمر محصول، عملکرد و کیفیت علوفه یونجه تاثیرگذار می باشد. بسته به مصرف یونجه (علوفه خشک، علوفه تازه، دهیدراسیون، بیوگاز و …) و هدف از کشت و پرورش یونجه (عملکرد بالا/کیفیت کمتر یا عملکرد کم/کیفیت بهتر علوفه) یونجه از فاز جوانه اولیه تا فاز بلوغ تخمدان pod چیده می شود. به منظور رسیدن بهترین تعادل بین عملکرد علوفه، ارزش غذای آن و طول عمر، تولیدکنندگان غالبا در فاز گلدهی اولیه چین را انجام می دهند. گلدهی زمانی آغاز می شود که ۱۰% گیاهان گل داده باشند، زمانیکه بیشترین سطح ارزش غذایی در واحد سطح بدست آمده باشد و زمانیکه محصولات ناگهان از رشد سریع متوقف می شوند.
برگ یونجه حاوی مقادیر زیادی پروتئین خام، مواد معدنی و ویتامین ها می باشد بنابراین پیشنهاد می شود که عملکرد کل گیاه شامل نسبت های بالاتر وزن برگ باشد. بزرگترین نسبت برگ در فازهای تکاملی اولیه می باشد. با رشد گیاه، نسبت ساقه افزایش می یابد و نسبت برگ کاهش می یابد که منجر به کاهش کیفیت علوفه می گردد.
از منظر عملکرد و کیفیت علوفه بالا، این روش بطور قابل توجهی بهتر از تاریخ ها یا فواصل ثابت می باشد. به هر حال، در دماهای پایین که مانع گلدهی می شود، فازهای تکاملی نمی توانند برای تعیین بهترین زمان چین استفاده شوند.
- ظهور و تکامل جوانه ها روی طوقه یا ریشه
این روش غالبا در دماهای پایین یا زمانیکه روزها کوتاه هستند استفاده می شود به این معنی که در بهار گلدهی وجود ندارد.
انشعابات شاخه بعد از هر بار چین از روی جوانه های روی طوقه ریشه یا جوانه های جانبی ساقه احیا می شوند
جدول ۱- فاز فنولوژیکی و تکامل جوانه
| فاز فنولوژیکی | درصد طوقه ریشه با جوانه ها | طول جوانه (سانتیمتر) |
| تشکیل جوانه | ۱۰-۴۵ | ۱ |
| پیش از گلدهی (early flowering) | ۵۰-۷۰ | ۲-۳ |
| گلدهی | ۸۰ | ۳-۵ |
- تاریخ های ثابت یا فواصل:
خیلی از تولیدکنندگان روش تاریخ ثابت یا فواصل را برای تعیین زمان چین یونجه استفاده می کنند. در شرایط ما، اولین چین اغلب در اوایل می و مقارن با این باور قومی که اولین چین باید در روز St. George انجام شود، صورت می گیرد. کشاورزان صربستانی می توانند در صورت عدم آبیاری ۳، ۴ یا ۵ چین و درصورت آبیاری ۵ یا ۶ چین داشته باشند.
سیستم رشدی سه چینه شامل چین هایی در فاز تشکیل pod با فاصله ۶۰ روزه انجام می شود. اولین چین در اواسط می، دومین چین در اواخر جولای و سومین چین در اواخر سپتامبر یا دیرتر انجام می شود تا امکان تجمع بیشتر قند درطوقه را قبل از اولین یخبندان ها فراهم آورد. این سیستم رویشی گسترده یونجه است که بطور کامل پتانسیل علوفه را استفاده نمی کند و علوفه با کیفیت پایین تر را تولید می کند. فایده این سیستم این است که امکان طول عمر وسیعی را فراهم می آورد. این سیستم سه چینه در مناطق خشک تر، خاک های شنی و یونجه های چند ساله (۴-۷ ساله) استفاده می شود.
سیستم رشدی چهار چینه اغلب در صربستان استفاده می شود. سیستم تولیدی با شدت متوسط چهار چین در فاز کامل گلدهی با فاصله ۴۰-۴۵ روزه را شامل می شود. اولین چین در ۱۰-۲۰ می اتفاق می افتد. در مقایسه با سیستم سه چینه، این سیستم عملکرد و کیفیت علوفه ای بهتری دارد. در سال های خشک، بخصوص اگر تابستان خشک باشد، سیستم رشدی چهار چینه ترجیح داده می شود.
در سال هایی با مقدار و پراکندگی مناسب بارندگی، یا در مواقعی که محصولات آبیاری می شوند، کشاورزان باید پتانسیل ایستایی یونجه را بطور کامل استفاده نمایند و سیستم کشت پنج چینه استفاده کنند. در چنین رژیمی، محصولات در فاز پیش گلدهی چین داده می شوند، اولین چین در اوایل می انجام می شود و هر چین موفق با فاصله ۳۰-۳۵ روزه انجام می شود. این یک سیستم خیلی فشرده است که به علت چین های مکرر منجر به باریک شدن محصول و کوتاه شدن طول عمر آن می شود. نسبت عملکرد بوسیله چین ها در عملکرد علوفه کل به قرار زیر می باشد: ۲۸%، ۲۱%، ۱۹%، ۱۷% و ۱۵%.
معایب این روش این است تنها در تاریخ ها یا فواصل مشخص ثابتی قابل اجرا است و به تاثیری که رشد و تکامل یونجه از شرایط زیست محیطی، شرایط منطقه و ژنوتیپ می پذیرد توجهی ندارد.
چین در سال استقرار/establishment
شرایط ما اجازه ۳ چین در سال استقرار را می دهد. اولین چین باید تاحدودی دیرتر نسبت به معمول انجام بشود تا گیاه قادر به ریشه دوانی بهتر و توزیع مجدد عناصر غذایی ریشه بشود که خود باعث تحریک تکامل سریع می گردد. چین خیلی زودهنگام منجر به ضعیف شدن گیاهان جوان و کاهش عملکرد و طول عمر پایه می گردد. دومین چین باید حوالی ۲۰ آگوست و در مرحله پیش گلدهی انجام شود و سومین چین نیز باید در پایان فصل رشد یعنی اواخر اکتبر انجام گیرد. اولین چین به منظور احیا شدن سریع تر گیاهان جوان باید تا حدودی بلندتر (۷-۱۰ سانتیمتر) باشد. چین های بعدی باید در حدود ۵-۷ سانتیمتر باشند.
چین در بهار (اولین چین)
پایه یونجه در سال های دوم و سوم به بیشترین عملکرد علوفه (۱۵ تا ۲۰ تن در هکتار) رسیده و بهترین تاریخ اولین چین بهاره را ضروری/ حیاتی می سازد. اولین چین بهاره کل تعداد چین ها در سال، عملکرد و کیفیت علوفه، بهبود علوفه از شرایط نامطلوب زمستانی و طول عمر پایه را تعیین می کند.
شرایط اگرواکولوژیکی استان Vojvodina در صربستان این امکان را فراهم می کند که اولین چین در اوایل می و در فاز پیش گلدهی انجام بشود به عنوان مثال زمانیکه ۳۵-۴۰% کل علوفه تازه سالیانه قابل دسترس می باشد.
چین زودهنگام تر بهاره (تشکیل جوانه زودتر) بطور منفی بر سرزندگی گیاه، چین های موفقیت آمیز و طول عمر پایه اثرگذار است. مقدار ماده خشک کم و مقدار آب زیاد در گیاهان منجر به توده سبز کمتر می شود. توصیه می شود چین های زودهنگام در ۱۵ سانتی متری زده شوند تا سطح برگ باقیمانده بتواند احیای مجدد را تضمین کند. چین زودهنگام تر می تواند روش کنترلی مناسبی برای Lucerne beetle باشد.
افزایش سن باعث کاهش مقدار پروتئین و افزایش مقدار سلولز می گردد. به علاوه، ساقه ها در مقایسه با برگ ها بطور شدیدتری رشد می کنند که منجر به کاهش نسبت وزن برگ در مرحله گلدهی کامل تا ۴۰-۴۵% از کل عملکرد می شود.
چین در پایز (آخرین چین)
بعنوان یک گونه گیاهی چندساله ، یونجه می تواند با دماهای پایین در زمستان تخریب شود. درجه تخریب مستقیما بستگی به ذخیره عناصر غذایی ریشه دارد. سیستم چین در پاییز باید تجدید ذخیره عناصر غذایی را فراهم کند تا گیاه قادر باشد حتی در پایین ترین دماها هم زنده بماند.
چین پاییزه بر روی طول عمر پایه یونجه و عملکرد در فصل پیاپی موثر است. توصیه می شود که یونجه ۴ تا ۶ هفته قبل از یخبندان دائمی (۲/۲- درجه سانتیگراد) چیده بشود. بهترین زمان برای آخرین چین این است که تا جای ممکن دیرتر و در اواخر دوره رشد (اوایل نوامبر) انجام شود و چین قبل از آخرین چین هم تا جای ممکن زودتر، حداقل ۴۵ روز قبل از آخرین چین صورت بگیرد.
زیان های ناشی از چین پاییزه می توانند با رشد ارقام یونجه که به دماهای پایین و بیماریها مقاوم هستند در خاک های حاصلخیز کاهش پیدا کنند. درصورتیکه اراضی یونجه بخوبی با کود پتاسیمی کوددهی شده باشند، می توان اثر نامطلوب چین پاییزه را کاهش داد.
ارتفاع چین
ارتفاع چین می تواند عملکرد و کیفیت علوفه را تحت تاثیر قرار بدهد و همینطور می تواند منجر به باریک شدن پایه یونجه بویژه در سیستم مصرفی فشرده با ۵ یا ۶ چین در سال بشود.
کشاورزان صربستانی یونجه را در ۳ تا ۵ سانتیمتری می چینند. چین پایین تر به طوقه آسیب می زند و احیای ساقه را کندتر می سازد. از سویی دیگر، چین بلندتر از بیش از ۱۰ سانتیمتر منجر به شاخه هایی از جوانه های قسمت های پایین تر ساقه می گردد که باعث کیفیت پایین تر بوده و مآمنی برای لارو حشرات و انگل های مولد بیماری می باشد. ارتفاع چین در پاییز اهمیت بیشتری دارد.
سایبان بلندتر برف را برای مدت طولانی تری نگه میدارد و نوسانات دمایی خاک را در پاییز و اوایل بهار کاهش می دهد. چین های بلندتر تنها باید در سیستم های فشرده (۶ یا تعداد بیشتری چین در سال) استفاده شوند.
آفات و چین: بخاطر فراوانی مواد غذایی طی دوره رشد، پایه های یونجه بستر جذابی برای تولید مجدد و تکامل آفات متعدد می باشد. جدا از استفاده از حشره کش ها برای کنترل شیمیایی، فراوانی حشرات را می توان با تنظیم سیستم چین مدیریت نمود. اولین چین زودهنگام طی آوریل لارو و تخم حشرات را نابود و حذف می کند. ارتفاع چین نیز می تواند فراوانی حشرات را کاهش بدهد. چین کوتاهتر، نه بالای ۵ سانتیمتر، تعداد حشرات را کاهش می دهد.
ارزش غذایی یونجه
یونجه یک غذای بسیار ارزشمند برای تغذیه دام می باشد زیرا غنی از پروتئین، سلولز، مواد معدنی و ویتامین ها می باشد. یونجه نسبت به سایر محصولات زراعی مقادیر بیشتری پروتئین دارد و به همین خاطر است که بطور گسترده ای تولید می شود و برای تغذیه دام بویژه نشخوارکنندگان ضروری است.
مهم ترین معیار کیفیت یونجه مقدار پروتئین خام و فیبرها (سلولز) می باشد. کیفیت، یا قابلیت هضم یونجه، غالبا به مقدار پروتئین خام بستگی دارد. یونجه چندساله (aging alfalfa) نسبت پایین تری برگ در محصول دارد (پروتئین) و نسبت بیشتری ساقه دارد (سلولز). مقدار لیگنین در مراحل پیرتر تکاملی افزایش می یابد که دلیل مهم کاهش کیفیت یونجه چندساله می باشد.
مرحله تکامل گیاه بیشترین اهمیت را برای کیفیت یا قابلیت هضم یونجه دارد. مقدار پروتئین خام در مرحله اولیه در ساقه ۲۳/۸۴ %، در برگ ها ۳۹/۸۷ % است درحالیکه در مرحله گلدهی اولیه مقدار آن در ساقه ۹/۸۱ % و در برگ ها ۲۹/۰۱ % می باشد. کاهش روزانه مقدار پروتئین خام از فاز رویشی اولیه به فاز گلدهی اولیه ۳/۸۱ گرم در کیلوگرم در روز در ساقه، و ۵/۵۵ گرم در کیلوگرم در روز در برگ ها می باشد. مقدار سلولز نارس با سن یونجه افزایش می یابد و در ساقه (۳۲/۴۹ %) نسبت به برگ ها (۱۱/۵۱ %) بیشتر است. مقدار پروتئین خام بجز در سال های مرطوب، در بخش های خشک سال، بهار و سرما کاهش می یابد به عنوان مثال کیفیت ماده خشک یونجه به فاکتورهای زیست محیطی بستگی دارد.
یونجه غنی از مواد معدنی به ویژه کلسیم، پتاسیم، فسفر، منیزیوم، کلر و سیلکون می باشد. به علاوه یونجه حاوی سدیم، سولفور، منگنز، آهن، مس، روی، سلنیوم و … می باشد. مقدار مواد چربی در یونجه پایین است و بطور میانگین ۱/۸۸% می باشد و به آرامی بین سال ها و کشت ها تغییر می کند. نسبت عصاره عاری از نیتروژن (NEF) مقدار قند یونجه را (حدود ۴۰%) نشان می دهد که در سال های خشک بیشتر است. گیاه یونجه حاوی غلظت بالایی از ویتامین های A, B1, B2, C, D, K, PP می باشد.
مصرف یونجه
استفاده اولیه یونجه از طریق چین بوده و به ندرت چرا می باشد. یونجه بریده شده برای تغذیه دام (در زمانیکه هنوز سبز است)، آماده سازی علوفه خشک، علوفه خشک سیلو شده و علوفه تازه سیلو شده و همچنین تولید آرد یونجه (از طریق دهیدراسیون صنعتی) یا تولید غذای پروتئینی تغلیظ شده مناسب می باشد.
یونجه سبز ضعیف ترین منبع پروتئین بوده و می تواند به عنوان توده سبز برداشت شده یا برای چرا استفاده بشود.
یونجه بریده شده تازه یک روش عالی استفاده بعنوان غذای پایدار دام می باشد و این بخاطر کیفیت خوب و قابلیت هضم آن بویژه طی دوره تابستان می باشد.
مصرف یونجه از طریق چرا ساده ترین حالت استفاده است اما بخاطر خطرات ایجاد نفخ در نشخوارکنندگان در کشور ما کمتر استفاده می شود. زمانیکه برای چرا تعیین میشود، یونجه باید مخلوط با علوفه کشت شود تا بطور قابل توجهی نفخ شکم در دام را کاهش دهد.
علوفه خشک یونجه: در صربستان به منظور بدست آوردن علوفه خشک، یونجه اغلب بطور طبیعی و با نور خورشید خشک می شود. یونجه نسبتا سریع چوبی می شود، بنابراین بهترین دوره زمانی برای چین خیلی کوتاه است و نسبت به سایر گیاهان سریع تر طی می شود. ساقه در مرحله گلدهی کامل، همزمان با افزایش مقدار فیبرهای نارس/خام و کاهش مقدار پروتئین خام قویآ تکامل می یابد. بنابراین، چین باید در مرحله اواخر تشکیل جوانه و یا پیش گلدهی انجام شود.
یونجه باید به منظور به دست آوردن علوفه خشک با کیفیت- بهتر خشک شدن و کاهش تلفات کربوهیدرات ها طی تنفس، در هنگام صبح بریده بشود. خشک شدن بر روی خاک منجر به هدررفت زیاد می شود، درحالیکه استفاده از تسهیلات خشک کننده یا استفاده از فن ها برای کمک به خشک کردن می توانند منجر به حفظ بهتر کیفیت گردند. علوفه خشک اغلب بصورت خرمن است. خرمن ها می توانند در ابعاد و اشکال مختلف باشند، فضای کمتری را اشغال می کنند و راحت تر منتقل می شوند.
علوفه سبز سیلو شده یونجه فواید متعددی در مقایسه با آماده سازی علوفه خشک دارد، که در هدررفت کمتر، وابستگی کمتر به شرایط اقلیمی، نگهداری در فضای ذخیره و تقریبا دوره های ذخیره نامحدود منعکس می گردد.
در شرایط بدون آبیاری، اولین چین یونجه مهم ترین است، زیرا نسبت آن در مقایسه با عملکرد سالیانه ۴۰-۶۰% می باشد. بزرگترین مشکلات در خشک کردن اولین چین یونجه جهت تهیه علوفه خشک باران های مکرر در ماه می، رطوبت نسبی بالای هوا و رطوبت خاک می باشد. در چنین شرایطی، برگ ها سریع تر از ساقه خشک می شوند، و برگ های خیلی خشک به راحتی خرد شده و ریزش می کنند. به علاوه ، نگهداری توده بریده شده روی پایه یونجه (به علت شرایط جوی نامطلوب)، مانع بازسازی و احیای گیاه می شود، و اگر گیاهان از طریق چین ها رشد کنند، جمع شدن دیرهنگام علوفه خشک به گیاهان جوان آسیب می زند. علاوه بر اولین چین، آخرین چین (پاییزه) نیز برای سیلوی علوفه تازه استفاده می شود زیرا شرایط جوی در آن دوره برای آماده سازی علوفه خشک نامطلوب می باشند.
یونجه بریده شده، بسته به شرایط اقلیمی، باید برای ۳-۴ تا ۶-۸ ساعت (گاها بیشتر بسته به فاکتورهای اقلیمی و دما) خشک شود. هدف کاهش رطوبت در توده بریده شده تا ۴۵-۵۵% می باشد. توده خشک شده بوسیله دستگاه برداشت علوفه در بخش هایی به طول ۰/۷-۱/۵ سانتیمتر چیده می شود و جهت سیلوکردن علوفه تازه (towers, pits, trenches) استفاده می شود. علوفه تازه می تواند به شکل خرمن سیلو بشود.
