کلزا

کلزا گیاهی است از خانواده شب­ بو (Brasicaceae)، یک­ساله، دگرگشن و یکی از مهم­ترین گیاهان زراعی که از دانه آن جهت تولید روغن استفاده می‌شود. مبداء آن کشورهای آسیای میانه و اروپا است. به دلیل وجود گونه­هایی با خصوصیات متفاوت، امکان کشت آن در شرایط سرد، گرم و معتدل دنیا وجود دارد. در استان گلستان کلزا  با تیپ رشد بهاره کشت می‌گردد. مقاومت به شوری کلزا حدودأ از گندم بیشتر و از جو کمتر است. درحال حاضر بجز نخود که به علت نداشتن بازار اقتصادی مناسب امکان کشت آن درسطح وسیع وجود ندارد، کلزا تنها گیاهی است که درتناوب با گندم و جو می‌تواند به عنوان یک محصول پائیزه اقتصادی کشت شود و ضمن تولید، نقش بسیار مؤثری درکنترل آفات خاک­زی مانند زابروس دراراضی دیم داشته باشد.

بهترین روش آبیاری کلزا و نیاز آبی کلزا:

کمبود رطوبت اثر سویی بر عملکرد کلزا گذاشته و سبب کوتاه شدن عمرگیاه، کاهش تولید ماده خشک و بازدهی کم محصول می شود. تحقیقات نشان داده است که آبیاری از مرحله ساقه رفتن تا گل دهی حائز اهمیت می باشد.

حساس ترین زمان برای آبیاری، مرحله گلدهی و اوایل غلاف بندی می باشد. کمبود آب در این مرحله موجب کاهش تعداد غلاف ها و دانه بندی می شود و اثرات نامطلوبی بر عملکرد کلزا دارد. در بیشتر مناطق ۲ تا ۳ نوبت آبیاری در پائیز و۲ تا ۳ نوبت آبیاری بهاره (مرحله شروع رشد دربهار، مرحله گلدهی، مرحله تشکیل غلاف) مورد نیاز است که بستگی به شرایط محیطی، میزان نزولات، حرارت محیط و تبخیر دارد.

مراحل آبیاری: 

۱- دو بار آبیاری در مرحله کاشت به فاصله 5 تا ۷روز جهت سبز شدن یکنواخت

۲- مرحله ساقه رفتن پس از سپری شدن فصل زمستان همراه با اولین کود سرک

۳- مرحله ظهور گل همراه با کود ازته سرک دوم

۴- مرحله تشکیل غلاف

۵- مرحله پر شدن دانه

۶- زمانیکه ۲۰ درصد غلاف‌های ساقه اصلی قهوه‌ای شده‌اند .

نکته: در صورتی که در طول دوره رشد و نمو گیاه، بارش باران  حدود 25 الی ۳۰ میلی متر باشد می‌توان از انجام آبیاری آخر خودداری کرد و این میزان بارندگی را به عنوان یک نوبت آبیاری تلقی نمود. ضمنا رطوبت زیاد نیز برای کلزا مضر بوده و سبب توسعه بیماریهای قارچی گردیده و مقاومت به سرما را کاهش می دهد.

روش های آبیاری:

معمولا با توجه به این که کلزا در قسمت سطحی خاک کشت می شود بهتر است که از روش آبیاری بارانی، استفاده شود در بعضی مناطق به خاطر شرایط خاک هم از روش جوی و پشته و غرقابی، جهت آبیاری کلزا استفاده می گردد.

انواع روشهای برداشت کلزا:

مشکل اصلی در برداشت کلزا این است که بذور با هم نمی رسند و همواره میوه های موجود در ساقه اصلی زودتر از میوه های روی ساقه فرعی می رسند ضمن آن که شکل گل ها به گونه ای است که گل های پایینی گل آذین زودتر از گل های بالای گل آذین می رسند. بنابراین در بهترین حالت های برداشت نیز باید از حداقل ۱۰ درصد محصول صرف نظر کرد و وقتی۹۰ درصد گل ها می رسند برداشت را انجام داد  .

کلزا گیاهی است با گلهای شکوفا و بدین لحاظ، تاخیر در برداشت می تواند با ریزش شدید دانه همراه باشد. از سوی دیگر، در برداشت زود هنگام نسبت اسیدهای چرب آزاد و  مقدار کلروفیل دانه بالا می باشد. حذف کلروفیل از روغن بسیار مشکل است. وجود کلروفیل سبب بدرنگ شدن روغن می شود، فرآیند هیدروژنه کردن روغن را مختل می سازد و پایداری روغن را به دلیل افزایش سرعت اکسیده شدن آن کاهش می دهد. دانه هایی که مقدار کلروفیل آنها بیش از ۲۰ میکروگرم در گرم دانه باشد، برای روغن گیری نامطلوب می باشند.

زیادی ارتفاع بوته نیز می تواند مشکلاتی در برداشت به وجود آورد. ورود مقدار زیادی شاخ و برگ به درون کمباین سبب نقصان راندمان برداشت می شود. استفاده از ارقام کوتاه که با تراکم زیادی کاسته شده باشند سبب سهولت برداشت می شود، زیرا در چنین شرایطی ساقه ها در محل برش ظرفیت بوده و حجم کمتری از شاخ و برگ وارد دستگاه کوبنده می گردد.

روشهای برداشت:

۱-روش مستقیم

۲-روش غیر مستقیم

روش غیر مستقیم: 

دراین روش  برداشت با دست، دروگر و یا موور در مدت کوتاهی بعد از رسیدگی فیزیولوژیک و در رطوبت ۳۰تا ۳۵درصد انجام می شود. این زمان و روش برداشت سبب یکنواختی خشک شدن محصول و کاهش خطر ریزش و خوابیدگی محصول می گردد. محصول برداشت شده با دست یا دروگر را پس از خشک شدن نسبی در مزرعه به خرمن جا انتقال می دهند تا پس از خشک شدن کامل مورد خرمن کوبی قرار گیرد. برداشت با موور در روش کاشت مسطح انجام پذیر است و از ارتفاعی بین ۲۰ تا ۲۵ سانتی متری از سطح زمین انجام می شود. در پشت موور، غلتک سبکی قرار می دهند که ساقه های بریده شده را به لابلای ته ساقه ها هدایت می نماید تا از برده شدن آنها توسط باد جلوگیری گردد. محصول را در مزرعه به همین حال رها می کنند تا خشک شود. جمع آوری و خرمن کوبی محصول توسط کمبانی های مجهز به استوانه انگشتی دار بلند کننده ساقه ها انجام می شود .

روش برداشت در مناطق با تابستان مرطوب:

در نواحی با تابستان مرطوب، به کارگیری علف کش پاراکوات به نام تجاری گراماکسون به میزان حدود ۲ لیتر در هکتار از مایع حل شونده ۲۰ درصد سبب خشک شدن برگها شده، یکنواختی و سرعت خشک شدن دانه ها را افزایش داده و احتمال ریزش دانه ها را کاهش می دهد.  این علف کش را می توان چند روزقبل از برداشت پاشید .

روش مستقیم: 

برداشت مستقیم با کمباین در زمان رسیدگی کامل و هنگامی انجام می شود که دانه ها به طور کامل رنگ معمول رقم را داشته و رطوبت آنها کمتر از ۱۵ درصد باشد. رطوبت دانه برای برداشت به احتمال ریزش دانه، دسترسی به امکانات خشک کردن دانه و مقدار کلروفیل دانه بستگی دارد . در صورت زیادی احتمال ریزش و دسترسی به امکانات خشک کردن دانه، برداشت دانه با رطوبت حدود ۱۵ درصد انجام می شود. در غیر اینصورت، باید منتظر خشک شدن دانه ها و رسیدن دانه ها به حدود ۹ درصد ماند. در صورت وجود خطر ریزش دانه، لازم است برداشت با رطوبت حدود ۱۵ درصد به عمل آید و امکانات لازم برای خشک کردن دانه ها تامین شود. در هر حال، ارتفاع برش بوته ها باید حتی الامکان بالا باشد تا مقدار زیادی بقایای محصول وارد کمباین نگردد .

تنظیمات کمباین برای به حداقل رسیدن ریزش دانه:

۱- سرعت کمباین بیش از ۵/۲ کیلومتر در ساعت نباشد .

۲- ارتفاع برش حتی الامکان بلند باشد .

۳- چرخ و فلک پلاتفرم کمباین در بالاترین قسمت خود قرار گیرد .

۴- دور چرخ و فلک حدودا ۱۵% بیشتر از حرکت کمباین باشد.

۵- ارتفاع مارپیچ جو از کف پلاتفرم ۲ تا ۳ سانتیمتر نباشد .

۶- سرعت کوبنده ها بین ۷۰۰ تا ۵۰۰ دور در دقیقه باشد .

۷- فاصله کوبنده تا کوبنده در قسمت جلو۳ سانتیمتر و در قسمت عقب ۵/۱سانتیمتر باشد.

۸- سرعت بادبزن از ۳۵۰ دور در دقیقه  بیشترنباشد .

در صورت بالا بودن رطوبت دانه های برداشت شده، باید آنها را توسط هوای گرم خشک کرد و به رطوبت حدود یا کمتر از ۹درصد رسانید. در صورتی که محصول برداشت شده به عنوان بذر مورد استفاده خواهد بود، می توان از هوای گرم با دمای ۴۵ تا ۵۰ درجه سانتی گراد و یرای روغن گیری می توان از هوای گرم با دمای ۶۰ تا ۷۰ درجه سانتی گراد استفاده به عمل آورد. هرچه رطوبت اولیه بذر بیشتر باشد، باید دمای پایینتری به کار برده شود، زیرا بذر خشک به دمای بالا حساسیت کمتری داشته و نیز گرفتن رطوبت از دانه خشک به انرژی بیشتری نیاز دارد. دانه خشک شده را باید بلافاصله تا زیر ۱۰ درجه سانتی گراد خنک نمود و در انبارهای خشک و خنک نگاه داری کرد .